شهرستان اردکان  

اردکان:

شهرستان اردکان یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران است. شهر اردکان مرکز این شهرستان است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵، برابر با ۷۳٫۲۹۲ نفر بوده است. شهرستان اردکان ۳۲% پهنه استان یزد (بیش از ۲۴ هزار کیلومتر مربع) را در خود جای داده و وسیعترین شهرستان در استان یزد است. این شهر در روزگار آبادانی آن در محلی به نام زردک قرار داشته و دیوارهای تاریخی آن هنوز پا برجا ست. این شهرستان دارای سه بخش مرکزی، بخش خرانق و بخش عقدا می باشد. معمار گفتگوی تمدنها آقای خاتمی متولد این شهرستان می باشد.

درباره اردکان:

جغرافیا و اقلیم:

شهر اردکان در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۴۸ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۲۰ دقیقه شمالی واقع شده است. اردکان بر سر راه تهران به کرمان و بندرعباس واقع شده که این راه از مرکز شهر (جاده سنتو یا دکتربهشتی) میگذرد و در قلب کویر مرکزی ایران جای دارد. موقعیت قرارگیری شهر در دشت یزد-اردکان می باشد. در قسمت غربی شهر آبادی های دهستان عقدا، در قسمت جنوبی دهستان بفروئیه میبد ، در قسمت شرقی دهستان زرین قرار دارند.

شهر اردکان از جنوب به شهر میبد، از شمال به باغات پسته، از غرب به زمین های زراعی و از شرق به خانه باغهای معدودی محدود میشود. مساحت شهر اردکان ۲۸۶۸ هکتار است. فاصله هوایی شهر اردکان تا تهران ۴۴۶ کیلومتر، فاصله زمینی شهر تا یزد ۶۰ کیلومتر و تا میبد ۱۰ کیلومتر است.

از نظر توپوگرافی، بخش عمده شهرستان با خط تراز تقریبی ۱۵۰۰ متر محدود می شود. تنها حدود ۵% مساحت شهرستان کوهستانی بوده و ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دریا ۱۲۳۴ متر است. در محدوده شهرستان بلندترین نقطه ارتفاعی مربوط به کوه خوانزا با ارتفاع ۳۱۵۸ متر است. بلندی شهر اردکان از سطح دریا ۱۰۳۵ متر است.

ارتفاعات موجود در شهرستان اردکان به شرح زیر است:

کوه هریشت (ارتفاع ۱۹۳۹): ۱۲ کیلومتری شمال شرقی اردکان(محل قرارگیری پیرانگاه پیر سبز هریشت، زیارتگاه، زرتشتیان)

کوه چک چک (ارتفاع ۲۷۴۵): ۳۸ کیلومتری شرقی اردکان(در دامنه غربی آن محل زیارتگاه زرتشتیان، پیرسبز چک چکو)

کوه تپه ریگ (ارتفاع ۱۶۰۵): ۲۵ کیلومتری شمال شرقی اردکان

کوه های خرانق (ارتفاع قله ۳۱۹۹ متر): جنوب شرقی شهرستان

کوه های ندوشن (ارتفاع ۲۸۱۷ متر): غرب شهرستان

وضعیت اجتماعی:

در سال ۱۳۷۵ در شهرستان اردکان نسبت شهرنشینی ۷۹% بوده که به دو شهر اردکان و شهر تازه تأسیس احمدآباد اختصاص یافته است (شهر احمدآباد در حدود ۴۵۰۰ نفر جمعیت دارد). شهر اردکان در سال ۷۵ دارای ۹۴۷۲ خانوار معمولی ساکن با ۴۳۷۰۸ نفر جمعیت بوده و نسبت جنسی شهر معادل ۱۰۷ مرد در مقابل هر ۱۰۰ زن بوده است. این میانگین در سطح کشور ۴/۱۰۴ است. شهر اردکان از نظر جمعیت و وسعت پس از مرکز استان (شهر یزد) اولین شهر استان است. جمعیت بافت قدیمی شهر اردکان حدود ۸/۱ جمعیت کل شهر است.

سواد

از ۳۸۱۳۶ نفر جمعیت ۶ ساله و بیشتر شهر، ۸۱% جمعیت (۲۶/۸۶% مردان و ۴۴/۷۵% زنان) با سواد بوده اند.

ویژگی های فرهنگی مردم اردکان

مردم شهر اردکان سخت کوش، با ایمان، بردبار و پاک اندیش، ساده و بی پیرایه، متعصب در امور دینی و مقید به برپایی عزاداری در چند ماه از سال هستند. تعصب و وابستگی خاص به مذهب، پشتکار و سختکوشی، مهمانوازی، صرفه جویی، سوداگری، همکاری و تعاون، روحیه کار، روحیه قناعت پیشگی و اقتصادی بودن، اهل ریسک نبودن و بی اعتمادی به اقلیم و شرایط آب و هوایی و… ویژگیهایی هستند که تا حدودی متأثر از شرایط اقلیمی خاص منطقه (اقلیم کویری و گرم و خشک) هستند.

مردم اردکان آریایی نژاد و ایرانی الاصل هستند و به زبان فارسی و لهجه شیرین یزدی سخن می گویند. بیشتر مردم شهر مسلمان و شیعه جعفری هستند و شماری زرتشتی نیز در ناحیه زندگی می کنند. از جمعیت شهر اردکان ۶/۹۹% مسلمان و ۴/۰% زرتشتی، مسیحی و… هستند.

سوابق و پیشینه تاریخی:

آنطور که از منابع و مآخذ بر می‌آید، اردکان در گذشته محلی در ۱۰ کیلومتری شمال اردکان واقع شده و اکنون زردک Zardok نامیده می‌شود و به رغم گذشت زمان می‌توان خرابه‌های خانه‌های مسکونی، مسجد و بازار و قلعه و حسینیه قدیمی اردکان را در آن مشاهده کرد. علت تغییر محل شهر را بعضی جاری شدن آب شیرین در محل فعلی اردکان ذکر کرده‌اند.

از متون تاریخی قدیم چنین مستفاد می‌شود که رودخانه بزرگی از زابلستان تا کرمان و یزد و نزدیکی نائین ادامه داشته است و همچنین دهها رودخانه فصلی و آبهای سطحی از جنوب به شمال در جریان بوده که اینها همه می تواند منشاء تجمع مردم در این منطقه باشد. از طرفی دیگر شیب ملایم زمین از جنوب به شمال موقعیت را برای احداث قنات مناسب می‌نموده به همین جهت عامل اقتصادی یا آب و زمین مناسب برای کشاورزی باعث بوجود آمدن این شهر کویری گردیده است.

اولین هسته شهر فعلی اردکان از قرن هشتم هجری پایه گذاری شده، بطوریکه محلات اطراف میدان قلعه و محله چرخاب از محلات قدیمی و نسبتاً سالم این شهر محسوب می شوند.

از شواهد بر می‌آید که پس از تعیین محل جدید شهر اردکان، اولین بنا در محل میدان قلعه فعلی بنا شده است. پس از گذشت مدتی بر اثر ازدیاد جمعیت میدان بالاده را در جنوب و مسجد زیرده از این میدان است. سپس در کنار مسجد جامع، بازار بزرگ و چهار سوق و حمام بازار را بنا کردند. اردکان تا عصر صفوی بصورت قریه و از توابع ولایت میبد بوده است.

وجه تسمیه:

اردکان از دو کلمه «ارد» و«کان» تشکیل شده که « ارد» به معنی مقدس و «کان» یعنی معدن می‌باشد و با این ترکیب واژه اردکان به معنای سرزمین مقدس می‌شود، اما در جامع مفیدی «ارد» را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد، در نزد مردم این منطقه به اردکان معروف گشته است.

مقارن با حمله مسلمانان به ایران و فرار ایرانیان از شهرهای بزرگ خراسان به طرف مرکز ایران، آنها در میبد، یزد و سایر مناطق مرکزی ایران ساکن شده‌اند. مردم نواحی اردکان چون این خطه را برای کشاورزی مساعد دیدند به احداث قنوات و بنا این شهر (اردکان) اقدام نمودند. بنابراین ممکن است بانیان اردکان زرتشتیان بوده باشند. در این صورت ممکن است نام اردکان از کلمه ( ارتاکان) به معنی راستی و درستی آمده باشد که در آیین زرتشتی یکی از ایزدان است.

در کتب:

در کتاب یزد نامه به اردکان اشاره شده و از آن به محل توطن علما و حکما در قدیم الایام (حدود قرن هفتم هـ.ق) یاد شده که به یونان کوچک اشتهار داشته و دارای مساجد، خوانق، عمارات، باغات، بیوتات بوده و محل زندگی علما و فضلا بوده که هر یک منازل دلگشا و بساتین روح افزا در آن  ساخته اند. در گذشته دور نیمه شمالی یزد محل دریاچه ای بزرگ بوده که از منطقه حوض سلطان در جنوب ری تا شمال دشت یزد ادامه داشته (دریاچه ساوه) که امروزه اثری از آن باقی نمانده است. خشکیدن این دریاچه را از وقایع هنگام میلاد پیامبر اسلام می دانند و سه دیه ی بیده، عقدا و میبد در کنار این دریا بودند و محل کنونی شهر اردکان زیرآبهای دریای ساوه قرار داشته است.

نام مکان تاریخیمسجد جامع اردکان
آدرساردکان
توضیحاتاین مسجد کنار بازار در محله قدیمی شهر واقع و از قرن دهم هجری بر جای مانده است. این مسجد یک در چوبی کوچک دارد و یکی از زیلوهای قدیمی آن تاریخ ۱۰۳۸ هجری قمری را نشان می دهد.
نام مکان تاریخیحمام سعیدا
آدرساردکان
توضیحاتحمام موجود در سال ۱۰۳۴ هجری قمری توسط حاج محمد سعیدا بنا نهاده شده است. بر سر در ورودی حمام یک کاشی ۳۵*۶۰ با رنگ لاجوردی نصب گردیده است که در متن آن دو طاووس و چهار سرو و دو  بلبل دیده می شود.
نام مکان تاریخیمسجد زیر ده
آدرساردکان
توضیحاتاین مسجد کوچک ظاهراً در اوایل قرن دهم هجری در محله زیر ده بنا شده است. این مسجد قدیمی ترین مسجد اردکان است. از این مسجد سنگ وقف نامه ای به تاریخ ۱۲۱۸ هجری قمری و چند قندیل متعلق به سالهای ۱۰۳۷ و ۱۰۵۷ هجری قمری به یادگار مانده است.
نام مکان تاریخیچکچکو یا پیر سبز
آدرسشهرستان اردکان، کیلومتر ۴۸ یزد طبس
توضیحاتمحلی است در میان کوههای اردکان و انجیره در جاده طبس در ۴۸ کیلومتری یزد. چون مقدار کمی آب از شکاف کوههای صخره ای پوشیده از سبزه در حال ریزش است به چک چک معروف شده است. زرتشتیان این محل را پیر سبز خوانند. از روز سوم تا دهم تیر ماه برای انجام مراسم دینی و مذهبی و نذورات، زرتشتیان از ایران و جهان در این مکان گرد هم آمده و به صورت شبانه روزی اقامت می کنند. در این محل ساختمان ها و آب انبارهایی ساخته شده که قدیمی ترین آنها مربوط به عصر ناصر الدین شاه قاجار می باشد.
نام مکان تاریخیپیر هریشت
آدرسشهرستان اردکان
توضیحاتهریشت در ۱۵ کیلومتری اردکان و بر دامنه کوههای کم ارتفاع و پست، خشک و بدون پوشش گیاهی (به علت کمی نزولات جوی در این منطقه) واقع شده است. بنا به توصیف فرهنگ بهدینان، زرتشتیان معتقدند که محل غایب شدن یکی از کنیزهای بانو یزدگرد ساسانی بوده است. هر ساله روز ۱۸ نوروز زرتشتیان در این محل بیتوته کرده به زیارت و جشن و پایکوبی می پردازند. در این محل چند دستگاه ساختمان مسکونی و سه آب انبار ساخته شده است. بنای زیارتگاه منحصر به یک اتاق و پستو است. در قسمت پستو سنگ کوهی مشهود است که محل غیبت شمرده می شود و در این مکان همواره آتش روشن است.
نام مکان تاریخینارسون
آدرسشهرستان اردکان، جاده قدیم یزد مشهد
توضیحاتدر جاده قدیم یزد به مشهد، در یکی از دره های جنوب شرقی کوههای میان یزد و خرانق زیارتگاهی دیده میشود که نامش را پیر نارسون یا نارسونه نامیده اند. این محل مورد احترام پیروان مذهب زرتشتی بوده و از این رو هر ساله تعداد زیادی از آنها به این محل آمده و به اعمال مذهبی خود میپردازند. این مکان بر کنار حوضی ساخته شده و در مجاورت آن یک تالار و صفه بزرگ برای استفاده بازدیدکنندگان دیده میشود. درختان پر طراوت و پر شاخ و برگ در این محدوده دیده میشود. ساخت بنای آن را مربوط به عصر مظفر الدین شاه قاجار میدانند.
نام مکان تاریخیپارس بانو- بونو پرس
آدرسشهرستان اردکان، عقدا، زرجوع
توضیحاتاین زیارتگاه در دهکده زرجوع در دره ای به فاصله ۲۴ کیلومتر از جنوب شمس آباد عقدا و بر دامن کوههای میل نیزار و لای چقک واقع شده است. این زیارتگاه همه ساله از اول تا پنجم تیر ماه محل تجمع و زیارت زرتشتیان می باشد.
این زیارتگاه به بونو پارس، بانو پارسا و پیر بانو معروف است. به نظر خانم مری بوس این زیارتگاه و چند زیارتگاه دیگر همه از معابد ناهید میباشد. سنگ نصب شده در سمت چپ ورودی زیارتگاه قدمت بنای آنرا به عصر صفوی میرساند.
نام مکان تاریخیمشهد خرانق
آدرسشهرستان اردکان، روستای خرانق
توضیحاتبنای مشهد که نزدیک گورستان روستا واقع شده است. سنگ نبشته ای بر دیوار این بنا تاریخ ۵۹۵ هجری را نشان می دهد و حکایت از عبور حضرت امام رضا (ع) از این روستا دارد.
نام مکان تاریخیمزار بابا خادم
آدرسشهرستان اردکان، روستای خرانق
توضیحاتمزار بابا خادم با بنایی ساده و گنبد وار در میان کشتزارهای خرانق قرار دارد.
نام مکان تاریخیکاروانسرای شاهزاده
آدرسشهرستان اردکان، روستای خرانق
توضیحاتکاروانسرای شاهزاده به فرمان محمد ولی میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار بر جای یک کاروان قدیمی ساخته شده است.
نام مکان تاریخیمسجد جامع خرانق
آدرسشهرستان اردکان، روستای خرانق
توضیحاتمسجد جامع روستا دارای سنگ قبری به تاریخ ۴۹۹ هجری قمری است.
نام مکان تاریخیکاروانسرای حاج ابوالقاسم دشتی
آدرسشهرستان اردکان، روستای عقدا
توضیحاتکاروانسرای حاج ابوالقاسم دشتی با بنای آجری و خوش طرح به سبک کاروانسراهای شاه عباسی در وسط آبادی قرار گرفته است. نام سازنده این بنا یعنی حاج ابوالقاسم دشتی از بازرگانان مشهور دوره صفوی در کتابچه موقوفات یزد آمده است و بر یک لوح سنگی به خط نستعلیق در ورودی کاروانسرا نام وی حک شده است. بر سنگ ساختمان این بنا تاریخ ۱۲۶۹ دیده می شود.
نام مکان تاریخیرباط خرگوشی
آدرسشهرستان اردکان، کیلومتر ۶۰ روستای عقدا
توضیحاترباط خرگوشی از بنا های دوره شاه عباس صفوی است و نزدیک باتلاق گاوخونی بر سر راه قدیمی (مالرو) واقع شده است. این رباط در بیابان خرگوشی به فاصله ۶۰ کیلومتر تا عقدا و ۱۲۰ کیلومتر تا ندوشن قرار دارد. این رباط بسیار عالی و بزرگ از سنگ و آجر به ابعاد ۸۰*۸۰ متر ساخته شده است و قسمتهای زیادی از آن خراب شده است.

در حال بروزرسانی …

نام موزهآدرسشماره تماسساعت بازدید
موزه آیت ا… خاتمی(مفاخر) اردکاناردکان.خیابان خامنه ای.خانه ایت ا… خاتمی۳۲۲۲۱۷۱۸ -۰۳۵صبح از ساعت ۸/۳۰ الی ۱۳/۳۰ و عصر از ساعت ۱۸ الی ۲۰
موزه فرش اردکان(خانه تاریخی ملک افضلی)”اردکان،بافت تاریخی محله چرخاب.کوچه آیت ا… خاتمی۳۲۲۲۸۹۶۵ -۰۳۵ساعات بازدید: ۹ صبح الی ۹ شب
موزه مردم شناسی اردکاناردکان،خیابان خامنه ای ،جنب حوزه علمیه۰۹۱۳۳۵۲۷۳۱۳ساعات بازدید: ۹ صبح الی ۹ شب
گنجینه ایثار و شهدا اردکاناردکان.ابتدای خیابان ایت ا… حایری .۰۹۱۳۱۵۶۴۹۱۸ساعات بازدید: ۹ صبح الی ۹ شب
نام دفترنام مدیرعاملنام مدیرفنیآدرس تماس – تلفن
کیهان نور اردکانسیدکاظم هاشمی اردکانیــــــاردکان – خیابان امام خمینی ـ روبروی شهرداری۳۲۲۲۳۷۴۰
اورازانجلال شهبازیفاطمه محمدیخیابان شهداء-جنب املاک پور گلابی۳۲۲۲۱۰۸۰
آسمان اردکان کویرحسین پیری اردکانیمهناز زاهدیخیابان هفتم-جنب نانوایی۳۲۲۳۱۶۸۶
نگین کویر اردکانسید محسن پور مرتضویسید محسن پور مرتضویاردکان-خیابان شهید باهنر- نبش کوچه ۴۳

در حال بروزرسانی …