بافق:

این شهرستان با مرکزیت شهر بافق، در فاصله یکصد و بیست کیلومتری جنوب شرقی یزد و در ارتفاع ۹۲۷ متر از سطح دریا قرار دارد. وسعت این شهرستان ۱۵۲۹۸ کیلومترمربع و از دو بخش و شش دهستان تشکیل شده است. ساکنان اولیه بافق در محلی به نام قاضی میرجعفر زندگی می کرده اند.

برخورداری و بهره برداری منطقه از معادن غنی سنگ آهن، سرب، روی و فسفات، بافق را به قطب معدنی کشور تبدیل کرده است. در حال حاضر با بهره برداری کامل از راه آهن بندرعباس به بافق و بافق به مشهد و سرخس، شبکه ریلی این شهرستان حد رابط دنیای اقتصاد نوین است و در پویایی اقتصادی قرار دارد.

آب‌ و هوای‌ بافق‌ در تابستان‌ها گرم‌ و خشک‌ و در زمستان‌ها ملایم‌تر از سایر مناطق‌ استان‌ می‌باشد. اگر چه شهرستان بافق در منطقه خشک و کم آب قرار گرفته است اما سختکوشی مردم و مبارزه با قهر طبیعت، حفر قنوات، این شهرستان را به منطقه ای کشاورزی تبدیل کرده است.

به علت وجود درختان خرما در این منطقه، صنایع دستی وابسته به نخل در این شهرستان رونق فراوان دارد. همچنین این شهرستان به لحاظ وجود معادن غنی بسیار حایز اهمیت بوده و شغل بسیاری از مردم آن معدن کاری است.

درباره بافق:

جغرافیا و اقلیم:

شهرستان بافق از شرق با شهرستان طبس و از جنوب با استان کرمان هم جوار است. بزرگترین شوره زار استان یزد که بر اثر شوراب های رودخانه شور ایجاد شده است، کویر درانجیر نام دارد که در شمال غربی بافق قرار دارد. رشته‌ کوه های‌ این شهرستان موازی‌ با جهت‌ شمال‌ غربی‌ – جنوب‌ شرقی‌ کشیده‌ شده اند که‌ مرتفع‌ ترین‌ آن‌ها کوه‌ بن‌ لخت‌ با ارتفاع‌ ۳۰۰۲ متر در شرق‌ شهرستان‌ بافق‌ قرار دارند. لذا مناطق شرق بافق آب و هوای ملایمتر و کوهستانی دارد و مناطق غربی که قسمتی در کویر انجیر است آب و هوای بیابانی و گرم و خشک دارد. مهمترین رودخانه بافق رودخانه شور است که از ماهان کرمان شروع شده و در کویر در انجیر به گل می نشیند.

شهر بافق‌ در بخش‌ مرکزی‌ شهرستان‌ بافق‌ در ۵۵ و ۲۴ طول‌ شرقى‌ و ۳۱ و ۳۵ عرض‌ شمالى‌ قرار دارد. هوای‌ بافق‌ گرم‌ است‌ و آب‌ آن‌ که‌ از قنات های‌ قدیمى‌ و چشمه‌ها تهیه مى‌شود، قدری‌ شورمزه است‌.

وضعیت اجتماعی:

جمعیت شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۵۲۸۸۸ هزار نفر بوده که ۱۷۰۰۰ نفر در بهاباد و دهستانهای اطراف و مابقی در بخش مرکزی سکونت دارند.

از نظر آمار حدود ۵/۴۸% از کل جمعیت مرد و ۵/۵۱% را زنان تشکیل می دهند و جمعاً ۹۸۰۰ خانوار در این شهرستان زندگی می کند. ساختار سنی جمعیت این شهرستان باسوادند. تعداد ۱۹۲۳۰ نفر مشغول به تحصیل می باشند. از آمار تقریبی ۹۳۵۰ نفر شاغل ۸۲% مرد و تنها ۱۸ درصد زن میباشند.

مهم‌ترین صنعت‌ رایج‌ در شهرستان‌ بافق‌ قالیبافی‌ است‌ و فعالیت‌ معدنی‌ از عوامل‌ مهّم‌ جذب‌ جمعیت‌ به‌ شهرستان‌ بافق می‌باشد.

سوابق و پیشینه تاریخی:

مورخین گذشته های بسیار دور سرزمینی که در آن بافق بنا شده است را به وجود دریایی کم عمق و بسته متصل کرده اند و وجود آثاری که در برخی از کوههای اطراف بافق مشاهده می شود این حس را بیشتر به یقین تبدیل میکند که از جمله دریا بارهایی که در کوههای باجگان و… دیده می شود از دریا بودن بافق در دوران دور حکایت میکند و جهانگردان و سیاحانی نظیر سون هدین، ستوان استوار، ادوارد استارک، مارکوپولو، کلنل سی ام مک کرگر و لسترنج که به ایران سفر کرده اند نیز در شرح مشاهدات خود از کویر بافق و یا دریا بودن این مناطق در دوران گذشته سخنی به میان آورده اند به هر حال باید گفت که بافق از شهرهای پیشین و تاریخی استان یزد است که به دلیل جایگاه طبیعی و جغرافیایی ارتباطی و استراتژیک خود در طول تاریخ بارها مورد هجوم یاغیان و کشور گشایان قرار گرفته است.

بعضی بافق را از بناهای دوره اسلامی میدانند، چرا که بافق به حروف ابجد ۱۸۳ میباشد و به همین دلیل تاریخ تأسیس این شهر را با سال ۱۸۳ هجری قمری ذکر میکنند. بعضی از مورخین نیز بافق را یکی از شهرهای قبل از اسلام می دانند که در روزگار ساسانیان معمور و آباد شد است و از جایگاه ویژه ای برخوردار گردیده است.

در نیمه دوم‌ سده ۶ق‌/۱۲م‌ در دوره حکومت‌ ملک‌ ارسلان‌ سلجوقى‌ بر کرمان‌، ولایت‌ بافق‌ به‌ همراه‌ بهاباد و داور و کوبنان‌ به‌ اتابک‌ یزد سپرده‌ شد. این‌ شهر در دوره تیموری‌ محل‌ زد و خورد برخى‌ از امرا و شاهزادگان‌ بوده‌، و در دوره صفوی‌ از مهارت‌ و شجاعت‌ تفنگچیان‌ بافق‌ و بهاباد یاد شده‌ است‌. بافق‌ در این‌ دوره‌ قصبه‌ای‌ بیش‌ نبوده‌، و مستوفى‌ بافقى‌ مورخ‌ سده ۱۱ق‌ از آن‌ با عنوان‌ «قصبه طیبه‌« و «دارالشجاعه‌« یاد کرده‌ است‌.

منطقه بافق در زمان خلیفه سوم (عثمان) توسط مسلمانان فتح شد و در نیمه دوم سده سوم هـ.ق یعقوب لیث بر این منطقه دست یافت و در دوره دیلمیان فخرالدوله دیلمی نیز برای مدتی بر این ناحیه حکومت می‌کرد.

از ۵۳۶ تا ۷۱۸ هـ.ق اتابکان یزد بر این ناحیه حکمرانی می‌کردند و نماینده‌ای به بافق می فرستادند در روزگار آل مظفر، حاکمان دوره تیموری و صفویان بافق رونق خاصی گرفت در حمله افغان ها به ایران به مردم منطقه یزد بخصوص بافق خسارات وارد شد و این شهر در قلمرو محمود و اشرف افغان بود در دوره نادر شاه افشار و جانشینانش نیز بافق در دست حکام بود و عاقبت محمد تقی خان بافقی و بازماندگانش نیز بر این ناحیه حکمرانی داشتند. این نکته نیز لازم به ذکر است که بافق از دوره صفویه به دلیل مردمان و صاحب منصبان شجاع و دلیر به دارالشجاعه مشهور شد و این لقب در چند مورد ازکتب مورخین از جمله جامع المفیدی ذکر شده است بافق به قصبه طیبه نیز مشهر بوده است.

بافق‌ در گذشته‌ از توابع‌ کرمان‌ به‌ شمار مى‌رفت‌، اما از حدود سال‌ ۱۱۸۸ق‌ به‌ ولایت‌ یزد پیوست‌. در تقسیمات‌ کشوری‌ ۱۳۳۲ش‌ بافق‌ یکى‌ از بخشهای‌ شهرستان‌ یزد در استان‌ اصفهان‌ بود؛ اما پس‌ از تشکیل‌ استان‌ یزد و اهمیت‌ یافتن‌ منطقه‌ به‌ واسطه کشف‌ و استخراج‌ معادن‌ که‌ موجب‌ افزایش‌ جمعیت‌ آن‌ نیز گردید، به‌ صورت‌ شهرستان‌ درآمد.

وجه تسمیه:

در کتب:

لسترنج‌ در کتاب‌ سرزمین‌های‌ خلافت‌ شرقی‌ درباره‌ بافق‌ می‌نویسد تقریباً در ۵۰ میلی‌ باختر کوه‌ بنان‌ و در حاشیه‌ کویر بزرگ‌ نیمه‌ راه‌ این‌ شهر تا یزد امروز دهکده‌ بافق‌‌ واقع شده‌ است‌.

مؤلف‌ بستان‌ السیاحه‌، در سده ۱۳ق‌ بافق‌ را از توابع‌ یزد و ناحیه‌ای‌ کم اهمیت‌ با هوای‌ گرم‌ وصف‌ نموده‌ است‌.